Profilaktyka uzależnień z perspektywy praktyka czyli na co, zwróciłam uwagę przy szkolnym programie wychowawczo-profilaktycznym, w szczegółowym ujęciu pojęć: wychowanie, a profilaktyka uzależnień.
Praca z dziećmi i młodzieżą wymaga łączenia wielu doświadczeń praktycznych i podejść naukowych. W roku 2002 do szkół wszedł obowiązek realizowania szkolnego programu profilaktyki. Po 15 latach szkolny program profilaktyki oraz szkolny program wychowawczy zostały połączone w szkolny program wychowawczo-profilaktyczny (2017 r.)
„ (…) Szkolny zestaw programów nauczania oraz program wychowawczo-profilaktyczny szkoły tworzą spójną całość i muszą uwzględniać wszystkie wymagania opisane w podstawie programowej. Ich przygotowanie i realizacja są zadaniem zarówno całej szkoły, jak i każdego nauczyciela.(…) Szkoły oraz placówki (…) realizują program wychowawczo-profilaktyczny obejmujący:
1) treści i działania o charakterze wychowawczym skierowane do uczniów
2) treści i działania o charakterze profilaktycznym dostosowane do potrzeb rozwojowych uczniów, przygotowane w oparciu o przeprowadzoną diagnozę potrzeb i problemów występujących w danej społeczności szkolnej, skierowane do uczniów, nauczycieli i rodziców.”
Do czasu wykładu z profesorem Krzysztofem Ostaszewskim, badaczem, profilaktykiem, pedagogiem, kierownikiem Pracowni Profilaktyki Młodzieżowej „Pro-M” w Instytucie Psychiatrii i Neurologii w Warszawie o wychowaniu i profilaktyce myślałam jak o ściśle ze sobą powiązanej relacji. W trakcie pilotażowego specjalistycznego szkolenia w zakresie profilaktyki uzależnień w Lublinie, w kameralnym gronie profilaktyków spotkaliśmy się z profesorem Ostaszewskim, który zwrócił uwagę na dwa paradygmaty: wychowania i profilaktyki.
Wychowanie ma jednak znacznie szersze
Wychowanie ma przede wszystkim szerokie znaczenie, dotyczy bowiem całego zakresu rozwoju człowieka i ukierunkowane jest na wszystkie aspekty jego życia. Kształtuje wspólne i indywidualne dla danej osoby właściwości zachowań w różnych okresach życia. Wychowanie wprowadza w świat wartości, kultury, norm społecznych. Tak naprawdę jest działaniem nieustannym wobec kształtującego się człowieka (uzupełnienie: S. Kunowski 1993) odnosi się do całego życia ludzkiego, staje się wychowaniem całożyciowym . Nawet w węższym znaczeniu przez wychowanie rozumiemy kształtowanie charakteru osoby ukierunkowane na hierarchę wartości i aspekty moralne.
Profilaktyka uzależnień zawęża spektrum do jednego zachowania
Podczas gdy profilaktyka zawęża spektrum zainteresowań do jednego zachowania, które w zależności od przyjętej perspektywy stanowią problem wychowawczy, zdrowotny lub społeczny. Innymi słowy, działania profilaktyczne są wyspecjalizowaną częścią wychowania.
Profilaktyka uzależnień przede wszystkim zapobiega problemom, polega na kontrolowaniu czynników ryzyka danego zachowania ryzykownego czyli decydującym jest wiedza o czynnikach ryzyka. Profilaktyka więc ma swoją niezależną, wyspecjalizowaną część jaką są czynniki ryzyka eliminowane lub minimalizowane przez czynniki chroniące.
Wychowanie prowadzi do dobra, a profilaktyka przeciwdziała złu
Zatem wychowanie i profilaktyka w relacji całości rozdzielają się na dwie różniące się zasadniczo części, które różnicuje dorobek naukowy, język i kierunki oddziaływań.
| Wychowanie | Profilaktyka uzależnień |
| Polega na wprowadzeniu
młodego człowieka w świat wartości, kultury, norm społecznych Naukową podstawą jest aksjologia i antropologia |
Polega na kontrolowaniu
czynników ryzyka danego problemu zdrowotnego / zachowania ryzykownego Naukową podstawą jest epidemiologia problemów zdrowotnych |
|
Krzysztof Ostaszewski, IPiN |
|
W tekście użyto Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 sierpnia 2015 r. w sprawie zakresu i form prowadzenia w szkołach i placówkach systemu oświaty działalności wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej w celu przeciwdziałania narkomanii (Dz.U. z 2015 r. poz. 1249)
