Kolejny raz w pandemicznym czasie wracamy z domowych pieleszy do budynku szkolnego i sal lekcyjnych. Próbowałam przypomnieć sobie, który to już raz od 2020 roku zadziewa się taka zmiana i przyznam, już się nie łapię w kalendarium on-off-linowym. Mimo, że czas nauki zdalnej mojej córki z szóstej klasy był znacznie krótszy niż rok temu, to przyglądając się sytuacji z boku, rozmawiając z innymi rodzicami i nauczycielkami, mam poczucie, że wiele doświadczeń, stanów i emocji się powtórzyło. To skłoniło mnie do podzielenia się kilkoma obserwacjami i pomysłami.
Wystarczyły zaledwie dwa tygodnie online, by wśród dzieci i młodzieży pojawiły się trudności z utrzymaniem rytmu dnia, higieny pracy i zabawy z elektroniką. Część uczniów i uczennic doświadczała samotności w domu, inni przesytu domownikami 24 godziny na dobę pod jednym dachem. Jedni chorowali, żyli w izolacji, na kwarantannie, inni odczuwali strach i niepokój o najbliższych, jeszcze inni stracili kogoś bliskiego i mierzą się ze śmiercią, smutkiem i stratą. Sam fakt włączenia nauczania zdalnego wymógł wielogodzinne siedzenie przed ekranami. Z tego powodu wielu z nas zarówno dzieci, jak i dorosłych doświadczyło bólu oczu, kręgosłupa, głowy, brak koncentracji i uwagi.
Powrót z online na offline wiąże się z powrotem do szkoły z nowym plecaczkiem, pełnym kilkutygodniowych doświadczeń życia w odosobnieniu. Warto pamiętać, że choć jest to mały plecak to dla wielu osób, zarówno tych młodych jak i dorosłych, może być to ciężki bagaż pełen trudności emocjonalnych i wyzwań fizycznych.
Ten kolejny powrót jest dobrą okazją do szczerej i autentycznej rozmowy o tym, jak nam było w tym ostatnim czasie, jaki wpływ na nasz dobrostan mają te ciągłe zmiany w trybie życia i nauki. Sytuacja otwiera pole do wspólnej dyskusji, refleksji i daje możliwość zbliżenia się do siebie poprzez wymianę i wspólnotę doświadczeń.
Pomocą w otwarciu tej dyskusji mogą być materiały wypracowane przez zespół edukatorów i edukatorek ze Stowarzyszenia Centrum Inicjatyw Międzykulturowych Horyzonty, który miałam przyjemność współtworzyć. W 2021 roku nasz zespół Ekipa Jeża zrealizował produkcję filmu „Taki to stan”, do którego scenariusz powstał na podstawie badań o wpływie pandemii i nauki zdalnej na dzieci i młodzież z 5 – 7 klas szkół podstawowych z poznańskich Jeżyc. Na podstawie 157 wypełnionych ankiet, powstał raport z rekomendacjami dla osób pracujących z dziećmi i młodzieżą oraz materiały audiowizualne o potrzebach dzieci i młodzieży i wyzwaniach w pandemii. Bibliografia znajduje się na końcu artykułu.
Chciałabym dzisiaj o tym filmie przypomnieć i zachęcić do skorzystania z materiałów, które powstały przy okazji realizacji ciekawego działania z obszaru edukacji kulturowej. Film w krzywym zwierciadle z dozą poczucia humoru traktuje o życiu uczniów i uczennic w czasach pandemii i zdalnego nauczania. Można w nim usłyszeć cytaty, zebrane w badaniach, dotyczące tego, jak dzieci w wieku 11-14 lat postrzegają życie w izolacji, naukę zdalną, co jest dla nich wyzwaniem, o co chcą zadbać i w czym potrzebują wsparcia.
W ramach przełożenia wyników badań na język filmowy powstała koncepcja etiudy pt.: Siedziznudus Onlajnus, do której głosu użyczyła nam dziennikarka i reportażystka Wanda Wasilewska.
Etiuda okazała się dobrym zapalnikiem do żywej dyskusji i dzielenia się własnymi doświadczeniami i opiniami. Osoby uczestniczące w warsztatach żywo reagowały na koncepcję nowego gatunku Homo Sapiens .
Film i materiały edukacyjne powstały z myślą o uczniach i uczennicach z 5-7 klas, ale z powodzeniem, po wcześniejszym obejrzeniu, można je zastosować w pracy zarówno z młodszymi jak i starszymi, 9 – 16 lat.
Intencją nas autorów i autorek było danie wsparcia i wzmocnienia dzieciom i młodzieży w dbaniu o siebie, własny dobrostan w czasach pełnych niepewności, chaosu, zmian, strachu i niepokoju. Mając poczucie, że rezultaty tego działania są nadal aktualne i dają wiele możliwości do rozmowy i dyskusji zachęcam do obejrzenia filmu „Taki to stan” oraz etiud filmowych. Scenariusze zajęć można adaptować do własnych potrzeb, możliwości i gotowości grupy, z którą się pracuje.
Z moich obserwacji pracy warsztatowej z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi wynika, że pomijanie rozmów o tym, co się w nas dzieje w związku z sytuacją pandemiczną, skutkuje utrwalaniem negatywnych zjawisk, takich jak: obniżenie aktywności i inicjatywności, wycofywanie się z relacji rówieśniczych, izolacja od grupy, zatracanie się w świecie internetowym, nadmiarowe korzystanie z nowych technologii i elektroniki.
Choć temat nie jest prosty, to podejmowanie go pozwala rozpuścić napięcie i frustracje wokół częstych zmian, niepewności, zakazów, nakazów, strachu przed chorobą, stratą zdrowia czy kogoś bliskiego. W czasie warsztatów przeprowadzanych w maju i w czerwcu 2021 dzieci podkreślały, że dzięki wspólnemu obejrzeniu filmu i omówieniu go, odkryły własne potrzeby i wyzwania w kwestii zadbania o siebie i relacji z innymi. Poznały zasady dobrego korzystania z nowych technologii i higieny pracy zdalnej.
Film „Taki to stan” i wybrane etiudy „Siedziznudus Onlajnus” czy „10 sposobów na Twój dobrostan” są dobrym punktem startowym, do tego, by zobaczyć siebie w krzywym zwierciadle i odnieść się do tego materiału, gdzie się sam/sama odnajduję.
Wspólne obejrzenie materiałów filmowych pozwala na swobodne rozmowy i dyskusje w podgrupach, czy na forum, o tym jak sami odnajdujemy się w tych pandemicznych czasach, jak dbamy o własny dobrostan, co na naszych warsztatach okazało się ciekawym źródłem wymiany własnych doświadczeń, jak o siebie zadbać.
Podjęcie wspólnej rozmowy po kolejnym rozdziale nauki zdalnej, może stanowić dla wychowawców i wychowawczyń obraz diagnostyczny przypominający barometr pogodowy. Można usłyszeć, zobaczyć, co się wydarzyło na poziomie indywidualnym jak i grupowym, i co jest do zrobienia czy zaopiekowania przez nas dorosłych. Taka diagnoza pozwoli skutecznie obniżyć napięcie związane z obowiązkami szkolnymi oraz stworzyć warunki dobrego startu dla każdej uczennicy i każdego ucznia. Czasem pozwoli w porę wyłapać kryzys i osobę, która potrzebuje realnego, specjalistycznego wsparcia.
Praca nad raportem z badań „Taki to stan”, o sytuacji młodzieży z 5-7 klas szkół podstawowych na poznańskich Jeżycach w czasie pandemii, pozwoliła stworzyć nie tylko materiały edukacyjne i audiowizualne, ale również sformułować REKOMENDACJE KOŃCOWE – 6 kluczowych obszarów. Zawierają one propozycje sześciu obszarów, które mogą stać się punktem wyjścia do działań edukacyjnych i rozwojowych z młodzieżą, w odpowiedzi na ich potrzeby i wyzwania wypowiedziane w diagnozie jakościowej. Dzięki wnikliwej analizie 157 ankiet, która jest przedstawiona w raporcie, zidentyfikowane zostały następujące obszary: ekspresja, emocje, higiena pracy zdalnej, nuda, relacje, dobrostan.
EKSPRESJA – tworzenie przestrzeni, w której uczniowie i uczennice mogą podzielić się doświadczeniem czasu pandemii w różnorodnych formach: rozmowy, pracy twórczej (prace plastyczne, graficzne, fotograficzne, ruch taniec, muzyka, pisanie). Kluczowa jest praca w małych grupach lub w parach. Wysłanie jasnego sygnału: “jestem tu dla Ciebie” od wychowawców, rodziców/opiekunów; warto przekazać informację, gdzie osoby, które dotkliwie przeżywają kryzys pandemiczny, mogą szukać pomocy, np. pedagog, psycholog, psychoterapeuta, telefon zaufania 116 111 Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę.
Warto zachęcić do zgłaszania się po pomoc w trudnych chwilach, by nie czuć się samotnie i znaleźć wsparcie.
EMOCJE – budowanie świadomości emocjonalnej i rozwój inteligencji emocjonalnej. W tym obszarze warto rozwijać umiejętności nazywania uczuć, wyrażania ich, radzenia sobie z nimi, a także kształtować postawy akceptacji swoich emocji, bo wszystkie są ważne, bez wypierania czy nadmiernego zatapiania się w nich.
HIGIENA PRACY ZDALNEJ – budowanie świadomości, że osoby mają wpływ na swoją kondycję fizyczną i że łączy się ona z dobrostanem.
Bóle pleców, oczu, głowy, mogą mieć związek z nadmiernym korzystaniem z komputerów ( średnio 6 – 8h, rekordzista zadeklarował 17h na dobę przy komputerze). Zadbanie o przerwy, gaszenie komputerów, zmianę ustawień w powiadomieniach, postawa przy komputerze, ustalenie czasu przebywania w sieci, zaspakajanie podstawowych potrzeb fizjologicznych (regularny sen, jedzenie, odpoczynek) to wątki, które warto przełożyć na działania edukacyjne.
NUDA – jest oczywiście ważnym stanem i jest wręcz pożądana w chwilach przebodźcowania. Czytając zebrane odpowiedzi, pojawia się wrażenie, że nuda często odczuwana w sytuacji pandemii, oznaczać może bardzo różne ukryte znaczenia: zasiedzenie, zmęczenie, monotonię, poczucie bezradności, bezsilności, zamrożenia, spięcia, zatrzymania, ucieczki, braku sprawstwa. Dlatego dla przeciwwagi warto wprowadzić wątki, które mogą być odpowiedzią na te ukryte znaczenia nudy:
- powrót do pasji, szukanie zainteresowań,
- aktywność i ruch,
- wychodzenie na dwór,
- kontakt z przyrodą,
- kontakt ze sztuką,
- uruchamianie procesów twórczych,
- umiejętność odpoczynku,
- samoorganizacja, planowanie,
- budowanie motywacji do podjęcia działania.
RELACJE – dbanie o relacje ze sobą i z innymi. Dobre, wspierające relacje z rówieśnikami i dorosłymi, wpływają na poczucie bezpieczeństwa, dobry nastrój i pomagają przeżyć trudne sytuacje.
W tym obszarze można zwrócić uwagę na tematy:
- rozmowy, wspólne granie,
- uważność na potrzeby innych, umiejętność proszenia o wsparcie,
- wrażliwość i empatia wobec innych,
- uważność na to, czy ktoś nie potrzebuje pomocy,
- inicjowanie rozmów dorosłych z dziećmi i dzieci z dorosłymi.
W wypracowanych materiałach do scenariusza powstało ćwiczenie dla zespołu klasowego “Klasowy czelendż” – miesięczny grafik zadań, który zaprasza do budowania i rozwijania dobrych relacji i więzi w grupie.
DOBROSTAN – budowanie świadomości i wiedzy, czym jest dobrostan, jak o niego zadbać. Kształtowanie odpowiedzialności za jakość swojego życia, pokazywanie, że jako jednostka mam wpływ na to, co zrobię ze swoją kondycją psychofizyczną. Praktyczne rozwijanie umiejętności dbania o siebie w wielu wymiarach: fizycznym, psychicznym, intelektualnym.
Serdecznie zapraszam do zapoznania się z całością materiałów edukacyjnych, które można dowolnie adaptować do potrzeb i gotowości swojej grupy.
Życzę wszystkim spokoju i powodzenia w powrocie do szkoły, oby trwał jak najdłużej.
Olga Stobiecka-Rozmiarek
Pomysłodawczyni i koordynatorka projektu CIM Horyzonty „Taki to stan”
trenerka dramy stosowanej
ZESPÓŁ Projektowy “Taki to stan”:
Klaudia Nowakowska
Stanisław Gołębiewski
Jan Podworny
Marta Wieczorek
Koordynacja
Olga Stobiecka-Rozmiarek
Stowarzyszenie Centrum Inicjatyw Młodzieżowych Horyzonty, Poznań 2021r.
Materiały warsztatowe DO POBRANIA
Można tam znaleźć m.in.: raport z badań, podsumowanie i rekomendacje, scenariusz zajęć o postrzeganiu pandemii przez młodzież oraz o dobrostanie i możliwościach zadbania o niego. Załączniki z autorskim narzędziem „Fotomocje”, dających możliwość pracy z ciałem i rozmowy o różnych odczuciach, emocjach i stanach wywołanych pandemią.
Materiały filmowe znajdują się na playliście kanału CIM Horyzonty pt.: „Taki to stan”
- film „Taki to stan”
- etiuda „10 sposobów na Twój dobrostan”
- etiuda „Siedziznudus Onlajnus”