Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, uchwalona w Nowym Jorku w 2006 r. i ratyfikowana przez Rzeczpospolitą Polską w 2012 r., zobowiązuje Polskę (i wszystkie kraje będące sygnatariuszami) do zapewnienia równych szans w korzystaniu ze wszystkich praw człowieka przez osoby niepełnosprawne. Artykuł 24 wspomnianej Konwencji stanowi, że osoby z niepełnosprawnością nie będą wykluczane z powszechnego systemu edukacji ze względu na swoją niepełnosprawność i będą miały dostęp m.in. do powszechnego szkolnictwa wyższego bez dyskryminacji i na równi z innymi osobami. Prawo dostępu osób z niepełnosprawnością do szkolnictwa wyższego na równych zasadach z osobami sprawnymi zostało uznane również jako jedno z głównych zadań uczelni wyższych w Polsce. W art. 13 ust. 1 pkt 9 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym określono, że zadaniem szkoły wyższej jest stwarzanie studentom i doktorantom z niepełnosprawnością warunków do pełnego udziału w procesie kształcenia i w badaniach naukowych.
Według informacji dostępnych na stronach rządowych [1] do podstawowych zadań uczelni należy stwarzanie osobom z niepełnosprawnym warunków do pełnego udziału w:
a) procesie przyjmowania na uczelnię w celu odbywania kształcenia,
b) kształceniu,
c) prowadzeniu działalności naukowej.
Studentom z niepełnosprawnościami są przyznawane specjalne stypendia dla osób niepełnosprawnych. Przysługują one niezależnie od pozostałych świadczeń, jakie może otrzymać student np. stypendium socjalnego czy stypendium rektora dla najlepszych studentów. Nie ma znaczenia również uczelnia czy kierunek studiów – stypendium dla osób niepełnosprawnych przyznawane jest zarówno studentom uczelni publicznych jak i prywatnych, w trybie stacjonarnym (studia dzienne) i niestacjonarnym (studia zaoczne). Świadczenie może przysługiwać przez semestr bądź cały rok akademicki i wypłacane każdego miesiąca. W przypadku studentów pobierających naukę na dwóch lub więcej kierunkach studiów należy pamiętać, iż świadczenie wypłacane jest tylko na jednym z nich. Jego wysokość jest zależna od konkretnej uczelni oraz stopnia niepełnosprawności. Przykładowo, na Uniwersytecie Jagiellońskim w roku akademickim 2021/2022 kwota stypendium wynosi 350 zł w przypadku orzeczenia o lekkim stopniu niepełnosprawności, 725 zł w przypadku orzeczenia o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności i 1000 zł w przypadku orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności [2] . Na Uniwersytecie Warszawskim kwoty te wynoszą odpowiednio: 350, 475 i 650 zł [3]. Należy pamiętać o tym, że stypendium przyznawane jest na wniosek studenta.
Celem wsparcia uczelni wyższych w realizacji ich zadań, otrzymują one środki w postaci dotacji. Mogą one być wydatkowane m.in. na kursy języka migowego dla studentów, doktorantów oraz dla pracowników uczelni, specjalistyczne szkolenia, w tym umożliwiające orientację przestrzenną na terenie uczelni niepełnosprawnym studentom i doktorantom, udział w olimpiadach, w różnych wydarzeniach, zakup sprzętu i urządzeń specjalistycznych wspomagających proces dydaktyczny, zakup literatury specjalistycznej i naukowej do uczelnianych bibliotek dla potrzeb osób niepełnosprawnych, dostosowanie infrastruktury [4].
Minimalne wymogi dotyczące dostosowania obiektów, w tym także uczelnianych, do potrzeb osób niepełnosprawnych określone są w przepisach rozporządzenia z 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki [5]. Problematyka niepełnosprawności w społeczności akademickiej była w 2014 r. przedmiotem zainteresowania Rzecznika Praw Obywatelskich. W opracowaniu „Dostępność edukacji akademickiej dla osób z niepełnosprawnościami” [6] , w oparciu m.in. o wyniki badań ankietowych, wskazano na problemy związane z brakiem możliwości uczestnictwa studentów z niepełnosprawnościami w zajęciach, niedostosowaniem obiektów uczelnianych, a także niedostatecznym wsparciem studentów z zaburzeniami psychicznymi.
Z uwagi na potrzebę odniesienia się przez osoby z niepełnosprawnościami do oceny aktualnej możliwości kształcenia się, w 2018 roku Najwyższa Izba Kontroli przeprowadziła kontrolę dotyczącą realizacji przez uczelnie akademickie i zawodowe obowiązku stworzenia niepełnosprawnym studentom i doktorantom warunków do pełnego udziału w procesie kształcenia i w badaniach naukowych [7] . W ramach niniejszej kontroli przeprowadzono anonimowe badanie ankietowe, którym objęto 597 studentów i doktorantów z niepełnosprawnościami. W porównaniu do wyników przeprowadzonego przez RPO badania poprawie uległa sytuacja osób z niepełnosprawnościami funkcjonujących w społeczności akademickiej. Na skontrolowanych uczelniach nie stwierdzono bowiem ani jednego przypadku wykluczenia osób z niepełnosprawnościami z grona studentów. Powszechną praktyką na uczelniach stało się także zapewnienie organizacyjnych form wsparcia osób z niepełnosprawnościami, gdy jeszcze w 2014 r. powoływanie jednostek organizacyjnych lub pełnomocników do spraw niepełnosprawnych studentów i doktorantów było co do zasady praktykowane jedynie w dużych ośrodkach akademickich. Poprawie uległ także sposób postrzegania niepełnosprawności przez kadrę naukowo-dydaktyczną uczelni, do czego przyczyniło się upowszechnienie szkoleń i kursów dotyczących potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Działania w tym zakresie podjęło 93,3% skontrolowanych uczelni, podczas gdy w 2014 r. Rzecznik Praw Obywatelskich wskazywał je wyłącznie jako przykład dobrej praktyki realizowanej przez niektóre uczelnie. Ustalenia te znajdują także potwierdzenie w wynikach ankiety przeprowadzonej przez Najwyższą Izbę Kontroli. Większość studentów i doktorantów z niepełnosprawnościami pozytywnie odniosła się w niej do warunków kształcenia i prowadzenia badań naukowych na skontrolowanych uczelniach. Wyniki ankiet przeprowadzonych w ramach kontroli wskazują, że 81,7% ankietowanych niepełnosprawnych studentów i doktorantów wiedziało do kogo mogą zwrócić się z prośbą o wsparcie oraz jakie jego formy są możliwe do uzyskania.
Podsumowując, na przestrzeni ostatnich kliku/kilkunastu lat nastąpiła znaczna poprawa sytuacji osób z niepełnosprawnościami na polskich uczelniach. Znalazło to odzwierciedlenie we wzroście odsetka udziału tych osób wśród studentów i studentek. Podejmowane przez uczelnie wyższe działania mają na celu wywiązanie się z obowiązku stworzenia studentom i doktorantom z niepełnosprawnościami warunków do pełnego udziału w procesie kształcenia i w badaniach naukowych. Nie ograniczają się wyłącznie do likwidacji barier architektonicznych w obiektach uczelnianych, albowiem mają na celu ułatwienie dostępu do szkolnictwa wyższego nie tylko osobom niepełnosprawnym poruszającym się na wózkach inwalidzkich, ale również są skierowane do osób z innymi rodzajami niepełnosprawności, np. niesłyszących i słabosłyszących, niewidomych lub słabowidzących, a także osób z zaburzeniami psychicznymi czy chorobami przewlekłymi.
opracował: Łukasz Gawroński
Autor pracuje jako wychowawca w Zespole Placówek Szkolno Wychowawczych w Kielcach i jest studentem prawa.
Tekst publikujemy w ramach współpracy z Dwumiesięcznikiem „Neuro Różnorodni”
Przypisy
[1] https://www.gov.pl/web/edukacja-i-nauka/wsparcie-niepelnosprawnych-studentow-i-doktorantow
[2] https://don.uj.edu.pl/dla-studentow/rodzaj-trudnosci/choroby-przewlekle/stypendium
[3] https://monitor.uw.edu.pl/Lists/Uchway/Attachments/6038/M.2021.273.Post.10.pdf
[4] https://www.gov.pl/web/edukacja-i-nauka/wsparcie-niepelnosprawnych-studentow-i-doktorantow
[5] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1065 z późn. zm.).
[6] „Zasada równego traktowania. Prawo i praktyka” nr 16, Warszawa 2015 r.
[7] Informacja o wynikach kontroli, Realizacja przez uczelnie akademickie i zawodowe obowiązku stworzenia niepełnosprawnym studentom i doktorantom warunków do pełnego udziału w procesie kształcenia i w badaniach naukowych, Nr ewid. 78/2018/P/18/097/LOL
Bibliografia
1. https://don.uj.edu.pl/dla-studentow/rodzaj-trudnosci/choroby-przewlekle/stypendium
2. https://monitor.uw.edu.pl/Lists/Uchway/Attachments/6038/M.2021.273.Post.10.pdf
3. https://niepelnosprawni.gov.pl/a,53,konwencja-onz-o-prawach-osob-niepelnosprawnych
4. https://studia.gov.pl/studenci/studenci-z-niepelnosprawnosciami/
5. https://www.gov.pl/web/edukacja-i-nauka/wsparcie-niepelnosprawnych-studentow-i-doktorantow
6. https://www.gov.pl/web/edukacja-i-nauka/wsparcie-niepelnosprawnych-studentow-i-doktorantow
7. https://www.uw.edu.pl/student_/wsparcie-socjalne-dla-studenta/
8. Informacja o wynikach kontroli, Realizacja przez uczelnie akademickie i zawodowe obowiązku stworzenia niepełnosprawnym studentom i doktorantom warunków do pełnego udziału w procesie kształcenia i w badaniach naukowych, Nr ewid. 78/2018/P/18/097/LOL
9. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1065 z późn. zm.).
10. „Zasada równego traktowania. Prawo i praktyka” nr 16, Warszawa 2015 r.
