O czytaniu wrażeniowym w wieku przedszkolnym
i wczesnoszkolnym. Cz.1.
Czytanie wrażeniowe jest holistycznym sposobem zaangażowania dziecka i jego wielu zmysłów w odbiór tekstu literackiego i artystycznego obrazu. Od tego, jak będą przebiegały pierwsze kontakty małego dziecka z książką, zależy przyszłe postrzeganie wartości literatury oraz motywacja dziecka do samodzielnego czytania.
Dlatego tak ważne jest, by dzieci w trakcie spotkania z książką zaspokajały zarówno potrzeby poznawcze- nowych wrażeń, zaspokojenia ciekawości, nabycia wiedzy; emocjonalne – wyrażania swoich odczuć; społeczne- docenienia, zauważenia, gratyfikacji; nie zapominając przy tym o potrzebach fizjologicznych- potrzebie ruchu, braku napięcia, odpoczynku .
Harmonogram czytania wrażeniowego
1. Wybór dobrej książki, w której atrakcyjna dla dziecka treść literacka przeplata się
z doskonałą szatą graficzną.
2. Przygotowanie tekstu – wybór słów kluczy, czyli takich momentów w narracji utworu, w których słuchające dzieci mogą aktywnie uczestniczyć i budować klimat opowieści.
3. Zbudowanie dobrych relacji z dziećmi.
4. Przygotowanie miejsca spotkania czytelniczego.
5. Przygotowanie dzieci na odbiór tekstu, gimnastyka ciała i języka.
6. Umiejscowienie dzieci.
7. Wypowiedzenie hasła otwierającego czytanie.
8. Czytanie wrażeniowe wiersza, opowiadania, baśni, historii…
9. Rola pytań w sprawdzeniu stopnia przeżycia i zrozumienia tekstu.
10. Rola rekwizytów w budowaniu atmosfery czytania oraz w podejmowaniu aktywności po przeczytaniu- wysłuchaniu tekstu.
11. Przedłużenie kontaktu dziecka z książką w zabawach tematycznych, grach planszowych, krótkich formach literackich.
Wybór dobrej książki
Do czytania wrażeniowego doskonale nadają się duże książki o wymiarach 20-30 cm. Dla dzieci poszukujących wrażeń wzrokowych dobre będą książki przyciągające kolorem, kontrastem, wyrazistą kreską. Na takich ilustracjach pojawiają się większe elementy z mniejszą ilością szczegółów. Z kolei dzieci nadwrażliwe ucieszą się z kolorystyki pastelowej, a nawet utrzymanej w szarościach. Takie pozycje tworzy mistrzyni książek obrazkowych, Iwona Chmielewska. Bawiąc się kształtami, otwiera dziecięcą wyobraźnię. Potrafiąc zawrzeć maksimum treści w minimalnej liczbie słów, prowokuje do refleksji również dorosłego czytelnika. Dzięki temu, że Jej książki są wyraźnie „inne” przyciągają uwagę dzieci, intrygują, są po prostu atrakcyjne. „Cztery zwykłe miski” lub „Kłopot” mogą być pretekstem do zabawy z papierem, do ćwiczeń w darciu, zgniataniu, wachlowaniu, tworzeniu kształtów poprzez wydzieranie, wycinanie, nacinanie. Zwykła kartka może zmienić się we wszystko, bo przecież wyobraźnia dziecięca może bardzo, bardzo wiele.
Najlepiej rozpocząć przygodę z czytaniem od wierszy doskonałych autorów, tych bardzo znanych, jak Jan Brzechwa, Julian Tuwim, Wanda Chotomska, oraz tych współczesnych doskonałych twórców, jak Dorota Gellner, Agnieszka Frączek, Małgorzata Strzałkowska. Dobrze napisane utwory pod względem językowym, z właściwym sobie rytmem, wyszukanym rymem, często żartem i mądrością, przykuwają uwagę dzieci w naturalny sposób. Ich atutem jest i to, że pisane są z uwzględnieniem dziecka jako istoty ludzkiej, czyli nie królują w nich infantylne zdrobnienia, czy uproszczenia świata, ale obecny jest rzeczywisty, wielowymiarowy obraz otaczającego dziecko świata, z naczelnym miejscem dla niego samego.
Przygotowanie tekstu – wybór słów kluczy
W każdym wierszu, opowiadaniu, tekście literackim, znajdują się słowa, wyrażenia, związki frazeologiczne, na które zwraca się szczególną uwagę. Przed przeczytaniem dzieciom danego fragmentu z książki, dorosły wybiera słowa- klucze, które w jakiś sposób można „ożywić”. Może to być słowo oznaczające emocję, wyraz dźwiękonaśladowczy albo oznaczający ruch. Podczas czytania dzieciom, w tym konkretnych momentach dorosły przerywa czytanie
i zaprasza młodych słuchaczy do wyrażania emocji, dopowiadania słów, albo poruszania się. Wszystko to dzieje się w opowieści, nie jest oderwanym elementem, ale stanowi całość. Tekst wychodzi w ten sposób z kart książki i staje się udziałem dzieci.
Zbudowanie dobrych relacji z dziećmi.
Przed czytaniem jak i przed każdą inna aktywnością należy zadbać o dobry nastrój w grupie. Dzieci najczęściej chcą współpracować, choć ich organizmy często nie zachowują się tak, jak by chciał w danej chwili nauczyciel, szukając bodźców do zaspokojenia swych potrzeb, np. potrzeby ruchu, potrzeby nowych wrażeń, potrzeby złożenia w całość bodźców, które płyną strumieniami z otoczenia do mózgu dziecka.
W zorganizowaniu grupy i w ujarzmieniu potrzeb dzieci pomóc mogą proste rymowanki, czy śpiewanki na znane melodie, które wprawią dzieci w dobry nastrój, ale dzięki swym rymom i rytmom pozwolą na wydobycie koncentracji i skupienia na tekście literackim.
Zanim książkę otworzymy, to się najpierw pobawimy
Zaklaszczemy, zatupiemy i się pięknie uśmiechniemy!
Na koniec zabawy nauczyciel mówi:
A teraz kończymy zabawę i zaczynamy książkową wyprawę.
Zamykamy buzie, otwieramy oczy, zaraz zobaczymy co z książki wyskoczy!
Dzieci powtarzają te słowa trzy razy, najpierw głośno, potem ciszej i jeszcze ciszej, by
w naturalny sposób przygotować się do odbioru dzieła literackiego.
W czytaniu wrażeniowym nie chodzi tylko o to, by wyjątkowo ciekawie przeczytać tekst i zaprosić dziecko do aktywności w trakcie słuchania- czytania. W tej koncepcji ważne jest stworzenie optymalnych warunków wewnętrznych i zewnętrznych, by pomóc dziecku w jak najlepszym przeżyciu tego tekstu. (O warunkach i samym czytaniu wrażeniowym w części 2)
Małgorzata Swędrowska
Pedagożka, przyjaciółka dzieci i książek, twórczyni koncepcji czytania wrażeniowego, wykłada na UAM Poznań, wymyśla książki dla dzieci, publikuje dla nauczycieli, bibliotekarzy i rodziców.
