W czasie lockdownu ukazała się książka Tomasza Fetzkiego Édouard Onésime Séguin –twórca pedagogiki osób z niepełnosprawnością intelektualną. Człowiek – dzieło – znaczenie.
Osoba Edouarda-Onésime Séguin’a (1812 – 1880) jest pasjonująca już sama w sobie, był on bowiem postacią nietuzinkową a dla historii pedagogiki specjalnej jego działalność ma znaczenie fundamentalne! Bo prawnik, bo socjalista utopijny i esteta, który został lekarzem, nauczycielem i pedagogiem – swoje życie poświęcił osobom, które były wyrzucone poza margines społeczeństwa, niezrozumiane i okrutnie traktowane, łamiąc monopol lekarzy, państwa, kościoła…
Można powiedzieć, że „uczłowieczył” osoby z głęboką niepełnosprawnością intelektualną (które w tym okresie w nomenklaturze medycznej określano słowem „idiota”) i traktował je z szacunkiem w czasach, gdy ich pozycja społeczna była równa zwierzętom [1] . Jego dorobek badawczy i praktyczne rozwiązania edukacyjne były inspiracją dla wielu wybitnych osób, pracujących na rzecz rozwoju edukacji, między innymi włoskiej lekarki i pedagożki Marii Montessori. Édouard Séguin zetknął się w trakcie swojej edukacji z niezwykłymi lekarzami – Louisem
Benoît Guersantem, Jeanem M. Gaspard Itardem, pracował także z Jeanem-Étienne’em Esquirolem, postaciami kanonicznymi dla dziejów kształcenia specjalnego. Wpływ na wybór życiowej ścieżki miał przede wszystkim Jean M. Gaspard Itard, wychowawca osób głuchych. To Itard przekonał Séguina, aby poświęcił się badaniu przyczyn oraz edukacji osób z niepełnosprawnością intelektualną.
W roku 1839 Édouard Séguin opublikował swą pierwszą pracę dotyczącą terapii osób z niepełnosprawością intelektualną. Jest to 15-stronicowa broszurka pod tytułem Dla Pana H… Podsumowanie tego, czego dokonaliśmy podczas 14 miesięcy, od 15 lutego 1838 do 15 kwietnia 1839. Praca, dedykowana „Panu H.”, opisywała przebieg ponad rocznej terapii jego syna Adriena. Opis zaczynał się od sformułowania w zalążkowej formie jednej z najważniejszych zasad teorii pedagogicznej Séguina, następnie autor przedstawił zastosowane w terapii metody i osiągnięte rezultaty. Na koniec skierował do ojca Adriena gorący apel dotyczący konieczności dalszego prowadzenia terapii [3].
W tym samym roku ukazała się druga broszurka, datowana na 20 czerwca 1839. Nosi ona tytuł Rady dla Pana O … odnośnie do edukacji jego syna. Publikacja ta przybrała postać szeregu rad, których Séguin udzielał rodzicom dziecka, dotyczących pracy, którą powinni oni wykonać podczas nadchodzących dwóch miesięcy w zakresie doskonalenia zwyczajów, umysłu i charakteru syna.
Działalność pedagogiczna Édouarda Séguina rozwijała się pomyślnie, stawała się też coraz bardziej znana w środowisku pedagogów i lekarzy paryskich, stąd on rozpoczął starania wokół utworzenia szkoły dla osób z niepełnosprawnością intelektualną. Była to, co należy podkreślić, pierwsza w dziejach szkoła dla dzieci z niepełnosprawnością intelektualną – placówka o charakterze wyłącznie pedagogicznym, a nie medycznym, jak poprzednie podobne przedsięwzięcia. Niestety, dokumenty dotyczące funkcjonowania szkoły nie dotrwały do naszych czasów, a i sam budynek przestał istnieć. Koniec roku 1841 był kolejnym przełomem w życiu Burgundczyka. Zamknął on w tym okresie szkołę i rozpoczął w październiku pracę na stanowisku nauczyciela młodzieży z niepełnosprawnością w Zakładzie dla Nieuleczalnie Chorych.
Doświadczenia nabyte w okresie od października roku 1841 do marca 1842 zawarł w książce Teoria i praktyka nauczania dzieci opóźnionych w rozwoju i idiotów. Publikacja, przeznaczona dla „Panów Administratorów Rady Naczelnej Zakładów Opiekuńczych”,
„Oto ja pośród nich”
Séguin podzielił swych uczniów i uczennice na kategorie. Pierwszą stanowili ci, którzy będąc już uformowani, nie rokowali większych szans na zmiany, „skoro sama natura wyznaczyła kres ich rozwoju fizjologicznego”. W ich przypadku celem terapii było stworzenie takich warunków zewnętrznych, by ich umysły stały się regulatorami dłoni we wspólnych, prostych pracach. Do drugiej kategorii należeli ci, u których niepełnosprawność nie była jeszcze utrwalona i pogłębiona przez wiek. Dla nich Séguin chciał „otworzyć podwójną drogę rozwoju – pracy i inteligencji”. Wszystkim zamierzał zaś wpoić idee obowiązku, posłuszeństwa i moralności, „które zaszczyt przynoszą wielkim, a podnoszą małych”. Segregacja uczniów i uczennic uławiała pracę Séguinowi, nie była jednak źródłem cierpienia dla wychowanków. Séguin i jego metody nie były powszechnie aprobowane, wielu pracowników zakładu sabotowało polecenia szefa, wypuszczali oczerniające plotki na jego temat w mieście. Nie była to komfortowa sytuacja i warunki do pracy.
Zgodnie z decyzją Rady Naczelnej Zakładów Opiekuńczych z dnia 12 października 1842 roku Séguin rozpoczął pracę w szpitalu Bicêtre. Rozpoczął także w tym czasie studia medyczne, na Wydziale Medycyny Uniwersytetu Paryskiego.
Kolejne opracowanie Séguina to Higiena i edukacja idiotów. Książka, opatrzona adnotacją: „autorstwa Édouarda Séguina, byłego nauczyciela idiotów w Zakładzie dla Nieuleczalnie Chorych, aktualnie zatrudnionego na tym samym stanowisku w Bicêtre”, ukazała się ona w lipcu roku 1843.
Praca ta stała się źródłem konfliktu ze środowiskiem psychiatrów francuskich. Séguin nie był zwolennikiem radyklanych środków (przemocy) by zachować spokój w klasie i dyscyplinę. Charakter Séguina, samodzielny, buntowniczy i gwałtowny, uniemożliwił jakiekolwiek działania naprawcze i uspokajające napięcie. Sytuacja w całym szpitalu była duszna i niekomfortowa. Dyrekcja placówki torpedowała wszelkie nowatorskie pomysły Séguina, na przykład do jego projektu utworzenia osobnych klas dla dzieci z niepełnosprawnością intelektualną i epileptycznych. Ostatecznie konflikt ten, na wniosek administracji Bicêtre, zakończył się zwolnieniem Séguina z pracy.
Édouard Séguin otrzymał łatkę osoby o trudnym charakterze. Jednak w jego życiu i pracy nigdy więcej nie miały miejsca tak ostre konflikty i problemy, jak podczas epizodu w Bicêtre. Uprawnione jest więc sformułowanie wniosku, że to, co go spotkało w roku 1843, było efektem zbiegu wyjątkowo niekorzystnych okoliczności, zetknięcia dumy i egocentryzmu Séguina z małostkowością i wrogością otoczenia oraz wystąpienia niesprzyjających okoliczności instytucjonalno-materialnych. Séguin był otoczony ostracyzmem przez francuskie towarzystwo naukowe. To uniemożliwiało mu jakąkolwiek pracę publiczną. Stąd skupił się na swoich koncepcjach pedagogicznych, które zaczął twórczo rozwijać. Rezultatem tej pracy było wydanie trzech książek. Jako pierwsza pojawiła się w roku 1846 publikacja w formie albumu, zatytułowana Obrazy uszeregowane według stopnia trudności, przeznaczone do użytku dla dzieci opóźnionych w rozwoju i idiotów.
Kolejne dzieło Séguina, wydane również w roku 1846: Terapia moralna, higiena i edukacja idiotów i innych dzieci opóźnionych lub zaburzonych w swym rozwoju. Praca ta podsumowuje i rozbudowuje treści zawarte we wcześniejszych pracach Séguina. Ponadto pojawiły się w niej rozdziały poruszające całkiem nowe treści. Séguin na początku opracowania wiele miejsca poświęcił rozważaniom na temat istoty niepełnosprawności intelektualnej i innych zaburzeń sfery psychicznej (demencja, choroby psychiczne, opóźnienia rozwojowe itp.), porównaniu różnych stopni niepełnosprawności, charakterystyce poszczególnych symptomów i cech upośledzenia umysłowego oraz wyłożeniu roli i sposobów przeprowadzenia pogłębionej diagnozy. Wiele stron przeznaczył też na rozważania dotyczące nauczyciela: jego roli, osobowości i oddziaływania na dziecko. Ponadto niejako „rozliczył się” z wydarzeń ostatnich kilku lat: bronił swoich działań i wyborów, a także oceniał postępowanie innych osób (zaangażowanych w konflikty, które toczyły się w Bicêtre), niejednokrotnie w sposób krytyczny, a nawet złośliwy: „jego żal i jego złość są wpisane w każdą stronicę tego dzieła”.
Terapia moralna, higiena i edukacja idiotów i innych dzieci opóźnionych lub zaburzonych w swym rozwoju jest w historii pedagogiki specjalnej pierwszym tak obszernym, systematycznym i kompletnym opracowaniem dotyczącym terapii osób z niepełnosprawnością intelektualną.
W roku 1847 Édouard Séguin opublikował kolejną książkę, zatytułowaną Jacob-Rodigues Pereira, pierwszy nauczyciel głuchych i niemych we Francji. Treścią książki jest szczegółowa biografia Jacoba-Rodriguesa Pereiry oraz opis stworzonej przez niego metody terapii osób niesłyszących – czyli metody nauczania mowy zbliżonej w założeniach do tej, którą w Niemczech rozwijał Samuel Heinicke, a pozostającej w opozycji do metody manualnej abbé de l’Épéego.
Édouard Séguin w roku 1850 wraz z żoną i synem opuścił Francję i wyemigrował do Nowego Jorku, tam poproszono go o pomoc w tworzeniu/rozwijaniu następujących placówek: State School for Idiotic Children (obecnie Fernald School w Waltham) w South Boston, Institution for Feeble-Minded Youth w Barre (Massachusetts) i Experimental School w Albany (następnie przeniesiona do Syracuse). Edukował lekarzy i personel medyczny w zakresie indywidualnego nauczania, wychowania i opieki osób z niepełnosprawnością intelektualną. W USA renoma Séguina i jego metod była znacznie większa niż w jego własnej ojczyźnie.
Z opisywanego okresu pochodzą dwa teksty Édouarda Séguina, na temat których mamy informacje. We wspomnieniu pośmiertnym Séguina, napisanym przez D.M. Bourneville’a w roku 1881, znajduje się notatka mówiąca o opublikowanym w roku 1852 artykule Uwagi historyczne na temat źródeł i rozwoju terapii idiotów. Tekst ten niestety nie zachował się do naszych czasów. Znamy natomiast drugi z tekstów Édouarda pochodzący z tamtych lat. Jest to opublikowany w roku 1856 w jednym z czasopism pedagogicznych artykuł pt. Źródła terapii i edukacji idiotów.
Na początku lat sześćdziesiątych XIX wieku Édouard Séguin podjął na nowo studia medyczne, przerwane jeszcze we Francji. Tytuł doktora medycyny na University College w Nowym Jorku uzyskał w roku 1861. W roku 1862 Édouard Séguin został przyjęty do Amerykańskiego Towarzystwa Medycznego, które następnie reprezentował na licznych zjazdach i kongresach. Rok później opuścił Mount Vernon i przeniósł się do Nowego Jorku, gdzie mieszkał już do końca życia.
Google Books. Wydanie „Idiocy. New Facts and Remarks” Edouarda Séguin’a z 1870 r. dostępne w całości na https://books.google.pl
CZYTAJ
Był to czas, w którym Édouard Séguin ponownie podjął działalność związaną z terapią osób niepełnosprawnych intelektualnie. Jej rezultatem były kolejne publikacje. Jak wynika z bibliografii zamieszczonej w jednej z jego późniejszych prac, w roku 1864 wydał książkę pt. Idiotyzm, jego diagnoza i terapia metodą fizjologiczną. Dwa lata później Séguin opublikował Idiotyzm i jego terapia metodą fizjologiczną – najprawdopodobniej jest to zrewidowana i rozszerzona wersja pracy z roku 1864.
W roku 1876 Séguin został wybrany na przewodniczącego Stowarzyszenia Funkcjonariuszy Medycznych na rzecz Idiotów i Osób Opóźnionych w Rozwoju, a także założył w Nowym Jorku Fizjologiczną Szkołę dla Dzieci Upośledzonych Umysłowo i Fizycznie. Na rok 1879 datowana jest broszura Séguina Psychofizjologiczne kształcenie ręki idioty, a na rok 1880 kolejna, zatytułowana Psychofizjologiczne kształcenie oka idioty.
Dnia 28 października 1880 roku Édouard Onésime Séguin zmarł w wieku 68 lat w swym domu w Nowym Jorku.
Dr hab. prof. UAM Edyta Głowacka Sobiech – pedagożka, nauczycielka, historyczka i romanistka pracująca w Zakładzie Historii Wychowania WSE UAM. Badaczka historii kobiet i historii wykluczonych. Wykłada między innymi historię wychowania i pedagogiki specjalnej oraz historię kształcenia specjalnego.
Bibliografia:
[1] M. Foucault, Nadzorować i karać. Narodziny więzienia, Warszawa 2009; M. Środa, Obcy, inny, wykluczony, Gdańska 2020. [2] https://www.futurelearn.com/courses/health-assessment/0/steps/42764 [3] Édouard Séguin nie miał jakichkolwiek uprzedzeń płciowych, niemniej jednak rzeczywiście pierwszymi jego uczniami byli chłopcy, co wynikało zapewne z większej troski rodziców o edukację synów. Sam był autorem słów: Czyż w głębi każdego dobrego dzieła dokonanego przez mężczyznę nie kryje się kobieta? W amerykańskim okresie jego życia w pracy zawodowej pomagała mu także druga żona, o czym sam chętnie wspominał. [4] Edouard Séguin. Biogram https://en.wikipedia.org/wiki/Édouard_Séguin [5] Ch. Goddemeier, Edouard Séguin: Ein spezielles Training gegen die Isolation, „Dtsch Arztebl” 2013, nr 110(1-2), https://www.aerzteblatt.de/archiv/133907/Edouard-Seguin-Ein-spezielles-Training-gegen-die-Isolation[6] E. Séguin, Idiocy. New Facts and Remarks, 1870 r. Oryginalne wydanie dostępne w wersji elektronicznej na https://books.google.pl/books?id=UBs1AQAAMAAJ&hl=pl&source=gbs_similarbooks
