JA, NAUCZYCIEL

„Rzeczywistość podobnie jak krajobraz ma nieskończoną liczbę perspektyw, z których wszystkie są na równi prawdziwe i autentyczne. Jedyną perspektywą fałszywą jest ta, która rości sobie prawo do wyłączności”.

Jose Ortega y Gasset

Współczesna szkoła wymaga zmiany. Ale jakiej? 

Większość z nas zgodzi się ze stwierdzeniem, że współczesna szkoła wymaga zmiany. Działań, które z jednej strony kojarzą nami się z niepewnością, lękiem czy oporem, z drugiej natomiast z wyzwaniem, ciekawością czy działaniem. Zasadniczo jako ludzie, nie lubimy zmian. To, co znane, przewidywalne, daje nam poczucie komfortu. Zmiana jest procesem, który wyrzuca nas z tej bezpiecznej trajektorii dnia codziennego. Czasami w pędzie nie zauważamy, że zmiany dokonują się wokół nas cały czas np. pory roku, dzień/noc, zmiana na poziomie komórkowym, zmiana w obszarze wiedzy, okresów rozwojowych w naszym życiu etc. 

Etapy procesu zmiany

Zmiana jest procesem, który dzieje się na linii czasu, ma swój rytm, fazy czy etapy.  Warto spojrzeć na zmianę edukacji z punktu widzenia długoterminowego, cyklicznego społecznego procesu. Do najpopularniejszych uniwersalnych modeli procesu zmian należy bez wątpienia tj. trójfazowy model Kurta Lewina. W pierwszym etapie modelu mówimy o „rozmrażaniu”. Jego celem jest uświadomienie ludziom potrzeby zmiany i motywacji do jej przeprowadzenia. Kiedy wiem, że zmiana jest potrzebna i na poziomie emocjonalnym jestem zmotywowany/a do jej przeprowadzenia wówczas poziom oporu obniża się. Nie znaczy, to że znika. On nadal jest tylko ja mam jego świadomość, potrafię go nazwać, zauważyć, wiedzieć z czego wynika. W tym momencie przestaje dla mnie być czymś nieświadomym, zarządzającym mną i moimi emocjami. To ja mogę nim zarządzać. A to jest jakościowa zmiana. Kolejny etap modelu to etap „zmiany” tzn. wprowadzania planowanych modyfikacji. Wiemy co i po co robimy, jesteśmy zmotywowani, umiemy nazywać emocje, działamy. Dajemy sobie pozwolenie na porażki. Ostatni etap w modelu K. Lewina to etap „zamrażania”. Dążymy w nim do utrzymania zmiany i utrwalenia zachowań, które wspierały zmianę [1].

Źródło. Ja, Nauczyciel’ka

Jak wskazuje wiele osób zajmujących się zmianą – trójfazowy model K. Lewina jest cykliczny i w pewnym sensie nieskończony tzn. kiedy zmiana już się ugruntuje to jest czas na refleksję i być może na kolejny etap rozmrażania. Zmiana trwa w czasie. Kiedy pracuje się nad tym „co i jak zmienić” w danym czasie, w danym miejscu. Dojście do mety – zamrażanie – trwa. A rzeczywistość wokół się zmienia. Warto zadać sobie pytanie, czy kiedykolwiek i na ile ta zmiana (tak oczekiwana) jest tą absolutnie skończoną?

Źródło. 7 Fundamental Change Management Models [2]

Ilu graczy gra w „Szkołę”

Szkoła to systemem, w którym poza oczywistymi graczami tj. uczniami i uczennicami, nauczycielami i nauczycielkami, rodzicami mamy jeszcze społeczność lokalną, uczelnie, ośrodki kultury, państwo, Europę, świat, kulturę, religię, tradycję, politykę, historię, nowoczesność, różnorodność, mniejszości etc. Szkoła to swoisty tygiel, w którym mieszają się wpływy różnych grup społecznych, różne oczekiwania, różne emocje, różne myśli. Wszystkie one mają swoją perspektywę: perspektywę dziecka, nauczyciela/ki, rodziców, społeczeństwa, też społeczeństwa globalnego, którego niewątpliwie jesteśmy częścią. 

Nawiązując do modelu K. Lewina warto zadać sobie pytanie, na którym etapie zmiany jesteśmy dziś? Na ile, powyżej wymienieni gracze, uświadamiają sobie potrzebę zmiany w myśleniu o szkole. Mamy różne doświadczenia związane ze szkołą: ja w roli ucznia, ja w roli rodzica, ja w roli nauczyciela, ja w roli decydenta, ja w roli wolontariusza/społecznika. Co myślę o szkole? Jakie, w związku z moimi myślami, pojawiają się emocje? Jakie mam przekonania na temat szkoły, co szkoła powinna, czego nie powinna, co nauczyciel/ka powinien/powinna, co uczeń/uczennica powinien/powinna…

Przykład hamulca zmian: podręcznik

W ostatnich dziesięcioleciach (w Polsce po transformacji ustrojowej na przełomie lat 90tych XX wieku) wiele się zmieniło: kapitalizm, nowoczesne technologie, sztuczna inteligencja, ruchy mniejszościowe, rosnąca rola kobiet, ostatnio COVID-19. Stąd też warto zadać sobie pytanie na ile współczesna szkoła odpowiada na potrzeby i oczekiwania pojawiające się tu i teraz, dziś. Warto zwrócić uwagę na to co dziś jest podstawą uczenia się w szkole. 

Podręcznik – książka, byt zamknięty – zawiera wiedzę sprawdzoną, pewną, domkniętą (na rok jego wydania), przyjętą przez ekspertów. Pedagożka Maria Czerpaniak – Walczak wprowadza nas w interesującą optykę dotyczącą postrzegania podręcznika: – „podręcznik zawsze jest elementem systemu, system jest natomiast narzędziem zniewolenia. Podręcznik może stać się instrumentem podporządkowania. (….). (MK a przecież) podmiot uczący się (uczeń, uczennica) ma prawo stawiania pytań, zgłaszania wątpliwości, samodzielnego poszukiwania informacji oraz rozwiązywania problemów”[3]. Idąc dalej tym tropem warto zwrócić uwagę na to na ile nauczyciel/ka jest niezależny/a w realizacji podstawy programowej, która znajduje swoją reprezentację w podręczniku właśnie? 

Ile wolności w szkole? 

Jak pisze dalej Maria Czerpaniak – Walczak „Tylko wolny nauczyciel może zapewnić kształcenie w warunkach wolności i do wolności”[3]. Na gruncie koncepcji pedagogicznych wolność jest nie tylko wartością podmiotową związaną z samodzielnością człowieka, z możliwością dokonywania przez niego wolnych wyborów oraz doświadczania odpowiedzialności za ich podjęcie, ale także jest wartością „dzieloną”, konstytuowaną w interakcjach pomiędzy różnymi podmiotami, jest wynikiem współdziałania i negocjacji [3].

Tak pojmowana wolność daje mi szansę na wyrażanie mojej wolności przy zachowaniu szacunku dla podejmowanych przez drugiego człowieka wolnych decyzji. Poniekąd moja wolność kończy się tam gdzie zaczyna się wolność drugiego człowieka. To z nim/nią negocjuję, w dialogu granice wolności. Tego możemy nauczyć się poprzez doświadczanie. Kiedy wiemy, że tak jest, kiedy reflektuję moment, w którym naruszam granice innych do wolności, to mogę coś z tym zrobić, mogę to przemyśleć, mogę zacząć z tym eksperymentować, doświadczać, tworzyć nowe. Uczymy się przez powtarzanie a stwarzanie takich sytuacji w środowisku edukacyjnym może być dobrym „laboratorium” to realizowania tak rozumianej wartości wolności w życiu realnym, w interakcji z drugim człowiekiem. 

Szkoła to system

Kiedy mówimy o zmianie szkoły, warto przyjrzeć się zmianie holistycznie. Szkoła to system. Zmiana jednego obszaru rezonuje na inny, nie zawsze na ten na który byśmy chcieli. Może warto zadać graczom, którzy grają w grę pt. „Szkoła” kilka pytań:

• Co chcieliby w szkole utrzymać? 
• Co chcieliby wyeliminować? 
• Co chcieliby osiągnąć? 
• Czego chcą uniknąć? 

Odpowiedzi na te pytania i kolejne, które być może pojawią się, może stać się przyczynkiem do debaty na temat kondycji polskiej szkoły oraz do zmiany tych jej obszarów, które są kluczowe z punktu widzenia społeczeństwa globalnego. 

Bibliografia

[1] K. Grzesiuk, Modele procesu zmian, Lublin 2007.

[2] https://www.lucidchart.com/blog/7-fundamental-change-management-models

[3] M. Czerepaniak-Walczak, Pedagogika emancypacyjna.Rozwój świadomości krytycznej człowieka, Gdańsk 2006 za A. Sajdak, Paradygmaty kształcenia studentów i wspierania rozwoju nauczycieli akademickich, Kraków 2013.

Małgorzata Klimorowska, pedagożka, certyfikowana coach ACC ICF, certyfikowana trenerka FRIS® style myślenia oraz trenerka komunikacji międzykulturowej. Od 2018 roku prowadzi firmę Twoja Ewolucja. Odbyła szkolenie z Racjonalnej Terapii Zachowania I stopnia (wg Maxie C. Maultsby, Jr., – Rational Behavior Therapy – RBT). Absolwentka podyplomowych studiów Zarządzania Zasobami Ludzkimi na UAM w Poznaniu. Aktualnie uczy się modelu transpersonalnego. Prowadzi coaching indywidualny. Specjalizuje się w warsztatach z coachingu grupowego. Od kilku lat prowadzi  autorskie warsztaty z Komunikacji Jutra na Uniwersytecie Otwartym UAM, zajęcia ze studentami, doktorantami oraz licealistami. Współpracuje z Wielkopolską Izbą Coachingu, Centrum Pozytywnej Energii, ICF Poznań (coaching week). Człowiek ciekawy świata, ludzi, idei. Wytrwała poszukiwaczka prawdy. Badaczka (otwarty przewód doktorski w 2019 roku). Inspiruje ludzi do szeroko rozumianej zmiany, do myślenia racjonalnego, do uczenia się przez całe życie. Propagatorka zdrowego trybu życia. Joginka. Ultramaratonka.