Raport z badania mobilnej wystawy naukowej (2019)
Zwiedzanie wystawy naukowej może mieć walor dydaktyczny, jeśli procesowi temu towarzyszy nauczyciel. Przeprowadzone badania wskazują, że wspomaganie uczniów w procesie recepcji wystawy jest w stanie podnieść jakość doświadczenia edukacyjnego uczniów.
Zwiedzanie wystawy naukowej
Centrum Nauki Kopernik w ramach wspólnego Programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Nauka dla Ciebie”, umożliwia uczniom szkół w całej Polsce samodzielne odkrywanie nauki. Poprzez eksperymentowanie na mobilnej wystawie naukowej, która dociera do małych miejscowości (do 130 tyś. mieszkańców), dzieci mogą poznawać i lepiej zrozumieć zjawiska z różnych dziedzin nauki, takich jak fizyka czy biologia.
W ramach wystawy Centrum Nauki Kopernik prowadzone są badania, dzięki którym lepiej poznajemy warunki skutecznego uczenia się i wzmacniania doświadczenia edukacyjnego w warunkach wystawy mobilnej. Badania realizowane 2019 roku miały na celu sprawdzenie czy poprzez zmianę w sposobie, w jaki uczniowie i nauczyciele zwiedzają wystawę „Eksperymentuj!” jeżdżącą Naukobusem i korzystają z dwudziestu różnych eksponatów można podnieść korzyści edukacyjne z tego doświadczenia.
Chcąc odpowiedzieć na wyżej postawione pytanie zespół badaczy i edukatorów zaprojektował 10 tzw. formatów, czyli ingerencji w sposób zwiedzania wystawy, które mogłyby wspierać umiejętność krytycznego myślenia, myślenia problemowego i stawiania wartościowych pytań. W badaniu quasi-eksperymentalnym wzięli udział uczniowie (N=1444) z wybranych klas 6-8 szkół podstawowych.
Jak modyfikowano warunki na wystawie?
Warunki zwiedzania zmieniano w różny sposób. Zmiany te dotyczyły zarówno przestrzeni wystawy, jak i zaangażowania osób biorących w niej czynny udział, tj. edukatorów z Centrum Nauki Kopernik, uczniów oraz nauczycieli, którzy byli obecni wraz z uczniami na wystawie.
Rys. 1. Modyfikacje zwiedzania stosowane w badaniu.
Najistotniejsza rola nauczyciela
Wyniki przeprowadzonych badań wskazały, że szczególnie istotna w podnoszeniu jakości zwiedzania jest rola nauczyciela, który ekspercko wspomaga uczniów na wystawie, wyjaśniając zjawiska lub wspólnie eksperymentując z podopiecznymi. Oba analizowane sposoby zwiedzania spowodowały wśród uczniów zarówno wzrost poziomu pozytywnych emocji, jak i poczucie “bycia wciągniętym/ą” w wystawę. W warunkach wspomagania odbioru wystawy przez nauczyciela badani uczniowie częściej deklarowali też, że zdobyte doświadczenie przyda im się w nauce szkolnej. Zaangażowanie nauczycieli wzbudzało zaciekawienie dzieci eksponatami, wzmacniało ekscytację wydarzeniem naukowym oraz pobudzało do myślenia.
Sytuacja, w której edukator uczył dzieci, modelując sposób eksperymentowania z eksponatem, lub w której dzieci zwiedzając wystawę założyły fartuchy naukowców, powodowała u uczniów wzrost poczucia przydatności wiedzy, którą zdobyli na wystawie. Najmniej angażujące uczniów w zwiedzanie były interwencje, w których w rolę eksperta wchodził rówieśnik lub edukator oraz sytuacja, w której zadano uczniom pytanie przed zwiedzaniem, i na które należało znaleźć odpowiedź samodzielnie eksperymentując.
Jak wspomóc uczniów w zdobywaniu wiedzy na wystawie naukowej?
W badaniach dowiedziono, że dobrze zaprojektowane ingerencje w zwiedzanie mogą wspomóc uczniów w procesie zaangażowanego, uważnego zwiedzania wystawy podnosząc wartość edukacyjną tego typu doświadczenia. Jak nauczyciel może skutecznie wspierać uczniów na wystawie? W zależności od efektu, na którego uzyskaniu nauczycielowi zależy najbardziej, wybór przetestowanych opcji jest duży. Poniżej zarekomendowano formaty zwiedzania, przynoszące najlepsze rezultaty w zakresie podnoszenia jakości doświadczenia edukacyjnego lub takie, które relatywnie łatwo włączyć w scenariusz klasycznej lekcji.
Format przypominający zajęcia lekcyjne, w którym nauczyciel towarzyszy uczniom w zwiedzaniu i wyjaśnia trudniejsze zagadnienia, może być stosowany jako szczególna forma lekcji. Eksponat może być wykorzystany jako pomoc edukacyjna, obrazująca dane zjawisko. Ta forma zajęć wymaga od nauczyciela bardzo dobrego przygotowania merytorycznego oraz umiejętności pracy z eksponatami. Niezbędna wydaje się uprzednia wizyta na wystawie i ocena jej wartości edukacyjnej, jak również świadomość przydatności poszczególnych eksponatów w wyjaśnieniu wybranej partii materiału szkolnego.
Format, w którym nauczyciel eksperymentuje wraz z uczniami, nie wymaga uprzedniego przygotowania i znajomości wystawy. Wymaga natomiast umiejętności wyjścia z roli autorytetu naukowego, ustanowienia nowej formy kontaktu z uczniem opartej na obopólnym zaangażowaniu i współdziałaniu.
Format, w którym nauczyciel przed zwiedzaniem zadaje uczniom pytania o zjawiska fizyczne, na które odpowiedzi uczniowie szukają zwiedzając wystawę można stosować w sytuacji, w której nauczyciel zdecyduje się na włączenie oglądanej ekspozycji do scenariusza lekcji. Rozumienie i zapamiętanie zjawisk obserwowanych podczas zwiedzania można wspomóc poprzez przeprowadzenie zajęć będących niejako jego kontynuacją. Dzieci w ramach lekcji mogłyby podzielić się ze sobą spostrzeżeniami z wystawy, które nauczyciel mógłby uzupełnić o treści pogłębiające nabytą wiedzę.
Autorzy raportu: dr hab. prof. UWr Maciej Karwowski, dr Aneta Gop
Zespół badawczy: dr hab. prof. UWr Maciej Karwowski, dr Ilona Iłowiecka-Tańska, dr Aneta Gop, Maria Mathia, Katarzyna Potęga vel Żabik.
Pełna treść raportu dostępna jest na stronie: LINK