Jest coraz więcej dowodów na to, że uważność poprawia jakość uczenia się. Jeśli dla dorosłych uważność okazuje się przydatna, to dzieciom jest ona wręcz niezbędna. Mózg i system nerwowy dziecka rozwijają się i ich wrażliwość na negatywne skutki stresu jest znacznie większa. Jest rzeczą pierwszej wagi, by stymulować u dzieci i wspierać ich naturalną dobroć i szczerość oraz ich naturalną skłonność do bycia obecnym – dzieci są przecież przyszłością świata.
Jon Kabat-Zinn
Pedagodzy i rodzice coraz częściej interesują się praktyką uważności, szczególnie w obecnej sytuacji, kiedy skutki pandemii oraz izolacji społecznej powodują lawinowo rosnące pogorszenie zdrowia psychicznego, a Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) i UNICEF alarmują o rosnącej liczbie zaburzeń psychicznych, depresji i samobójstw zarówno wśród dorosłych jak i młodzieży.
Na świecie od wielu lat idea rozwijania uważności jest wdrażana i popularyzowana w edukacji dzieci i młodzieży w formie programów edukacyjnych w szkołach. Przykładami takich inicjatyw są m.in. The Inner Kids Foundation, Mindful Schools, Mindfulness in Schools Project, The Hawn Foundation, Academy for Mindful Teaching a w Polsce UWAŻNA SZKOŁA.
Skuteczność takich programów potwierdzają wyniki wielu badań, wskazując na ich długotrwałe efekty widoczne po zakończeniu zarówno u prowadzących zajęcia nauczycieli jak i uczniów. Umiejętność radzenia sobie z emocjami i ich regulacji we wczesnych latach chroni dobre samopoczucie psychiczne i wspomaga odporność psychiczną na całe życie (Greenberg, Harris, 2012).
Mindfulness jest jedną z praktyk treningu umysłu, która wspiera aktywności związane z intencjonalnym i świadomym zarządzaniem uwagą. Jako stosunkowo nowe pojęcie budzi zaciekawienie i inspiruje do dociekań, co oznacza i czym jest.
MINDFULNESS – czym jest
Jon Kabat-Zinn, jeden z autorów pionierskiego najbardziej znanego programu rozwijania uważności MBSR (Mindfulness Based Stress Reduction) określa mindfulness jako szczególny rodzaj uwagi: świadomej, nieosądzającej i skierowanej na bieżącą chwilę (Kabat-Zinn, 2012). Mindfulness jest również definiowany jako samoregulacja uwagi skupionej na bezpośrednim doświadczeniu, tym samym pozwalając na zwiększone rozpoznanie umysłowych wydarzeń w momencie bieżącym (Bishop i in., 2004).
Słowo mindfulness bywa tłumaczone na język polski jako uważność, co tylko częściowo oddaje złożoność tego zjawiska. Termin ten jest stosunkowo nowy, ponieważ wszedł do słownika międzynarodowych pojęć w latach 70-tych i wiąże się z publikacją książki Thich Nhat Hanha, która nosi po polsku tytuł Cud uważności.
Mindfulness (pol. uważność) jest rodzajem kompetencji osobistej i pojęciem wielowymiarowym.
Najprościej mówiąc – mindfulness jest specyficznym sposobem pełnego doświadczania życia, doceniania całej jego różnorodności i nieprzewidywalności. Jest osobistą relacją względem zaistniałych wydarzeń wewnętrznych (wrażeń zmysłowych, bodźców fizycznych, myśli, emocji) i zewnętrznych (warunków atmosferycznych, słów i zachowań innych osób, różnych zdarzeń i okoliczności), postrzeganych zarówno jako przyjemne, neutralne, jak i nieprzyjemne a nawet zagrażające.
Jest zerwaniem z nawykowymi reakcjami na te wydarzenia i zastąpieniem ich świadomą odpowiedzią na zmieniające się okoliczności, dlatego jest skutecznym sposobem radzenia sobie z wyzwaniami, stresem i kryzysami przez pełne zaangażowanie w doświadczenia, jakie przynosi bieżąca chwila.
Uważność jest kompetencją przyszłości, która pozwala na efektywne funkcjonowanie w pełnym wyzwań i zmienności świecie dzięki temu, że potrafimy zarządzać własną uwagą i celowo przenosić ją w trzech kierunkach: na siebie, na innych oraz na to, co dzieje się wokół.
Jest to kluczowa umiejętność we współczesnych czasach, szczególnie z racji na ilość bodźców rozpraszających naszą uwagę, zjawisko „smogu informacyjnego”, powszechny dostęp do Internetu, obecność na portalach społecznościowych oraz korzystanie ze smartfonów.
MINDFULNESS – czym nie jest
Ponieważ słowo „medytacja” jest również wieloznaczne, miewa uwarunkowania religijne, warto tutaj podkreślić, że medytacja mindfulness ma charakter całkowicie świecki i nie jest w żadnym przypadku:
- formą kultu czy praktyką duchową związaną z jakąkolwiek religią
- aktywnością w kolizji z jakąkolwiek praktyką religijną
- formą psychoterapii
- ucieczką od niewygodnej rzeczywistości
- relaksem, wyciszeniem się i odpoczynkiem
- czasem spokoju przeznaczonym na marzenia i planowanie czy wspomnienia
Richard J. Davidson, jeden z największych autorytetów badających efekty praktykowania uważności, oraz Daniel Goleman, psycholog, twórca pojęcia inteligencji emocjonalnej, wyjaśniają w swojej wspólnej książce Trwała przemiana. Co nauka mówi o tym, jak medytacja zmienia twoje ciało i umysł, że korzyści płynące z praktykowania uważności są o wiele bardziej oczywiste po kilku tygodniach ćwiczeń. Dlatego tak wiele badań, które udowodniły te korzyści, opiera się na programach trwających osiem tygodni (czyli na przykład MBSR) lub nawet dłuższych. Autorzy, analizując wiele tysięcy badań neuronaukowych, wykazują, że uważność może poprawiać efektywność ze względu na zwiększoną zdolność koncentracji i rozwijać niektóre rodzaje pamięci. Najnowsze badania wskazują, że zdolność skupiania uwagi oraz rozwijanie empatii są wynikiem trwałych zmian w mózgu, które z kolei powstają dzięki regularnej praktyce uważności.
W kolejnym artykule skupimy się na praktyce uważności – treningu mindfulness.
Małgorzata Jakubczak, Bogna Gąsiorowska
Małgorzata Jakubczak – pedagożka, specjalistka w zakresie doskonalenia umiejętności psychospołecznych osób dorosłych, z doświadczeniem w systemie doskonalenia nauczycieli. Pracując jako specjalistka w Centrum Metodycznym Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej (Ministerialny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli) w latach 2005-2009 wdrażała autorski program “Porozumienie w szkole” implementujący zasady NVC (porozumienie bez przemocy) do rzeczywistości szkolnej. Nauczycielka mindfulness, certyfikowana w 2009r. Obecnie mentorka i wykładowczyni w The Institute for Mindfulness Based Approaches (IMA). Założycielka i prezes zarządu Polskiego Instytutu Mindfulness, jedynej w Polsce instytucji certyfikującej profesjonalnych nauczycieli mindfulness kursów MBSR (Mindfulness-Based Stress Reduction) i MBCL (Mindfulness-Based Campassionate Living).
Bogna Gąsiorowska – absolwentka Psychologii Pozytywnej UW, Certyfikowany Nauczyciel Mindfulness kursów MBSR (Mindfulness-Based Stress Reduction) i MBCL (Mindfulness-Based Compassionate Living), Wiceprezes Polskiego Instytutu Mindfulness, Certyfikowany Trener Biznesu w standardzie HRD BP i FRIS® (style myślenia i działania), prelegent na konferencjach poświęconych tematyce Happiness at Work, autorka artykułów nt. mindfulness. Partner biznesowy w obszarze przywództwa i podnoszenia efektywności w organizacjach dzięki wdrażaniu programów opartych na uważności. Jej zainteresowania koncentrują się na rozwijaniu uważnego przywództwa, budowaniu kultury organizacji uczącej się opartej na uważności i dobrostanie psychicznym pracowników.
Brawo!